Toen Amira Bouraoui, een Algerijns-Franse pro-democratische activiste, vorige maand vanuit Tunesië in het vliegtuig naar Frankrijk stapte, dacht ze dat haar beproeving eindelijk voorbij was.
Ze was er al twee keer niet in geslaagd Algerije te ontvluchten, waar ze door haar activisme in het vizier van de regering was gekomen. Bij haar derde poging, door illegaal buurland Tunesië binnen te komen, werd ze gearresteerd en met uitzetting bedreigd. Alleen een last-minute aanbod van consulaire bescherming uit Frankrijk redde haar.
“Ik was bereid alles te doen om Algerije te verlaten”, zei mevrouw Bouraoui, 47, in een recent interview in een Parijse buitenwijk waar ze nu in ballingschap woont, met het verzoek om de precieze locatie niet bekend te maken. “Het feit dat ik mezelf niet vrij kon uiten, was als een langzame dood voor mij.”
Wat ze echter niet had verwacht, was de vergelding van de Algerijnse regering. Een tiental dagen na de ontsnapping van mevrouw Bouraoui, klaagden openbare aanklagers haar 71-jarige moeder, haar neef, een kennis van een journalist, een taxichauffeur en een douanebeambte aan voor “criminele samenzwering” om haar te helpen vluchten.
“Ze vertellen me: ‘We hebben je door je moeder'”, zei mevrouw Bouraoui.
Haar zaak maakt deel uit van wat academici en mensenrechtenorganisaties hebben beschreven als een intensivering van het optreden tegen het maatschappelijk middenveld door een Algerijnse regering die afglijdt naar autoritarisme. De afgelopen jaren zijn honderden activisten naar de gevangenis gestuurd, tientallen anderen zijn naar het buitenland gevlucht en de laatste restanten van een onafhankelijke nieuwsmedia zijn de mond gesnoerd.
Vier jaar nadat een volksopstand, bekend als de Hirak, de twintigjarige autocratische president van Algerije, Abdelaziz Bouteflika, afzette en een nieuwe dageraad voor het land leek in te luiden, is de hoop op echte democratie de bodem ingeslagen. Door een wrede speling van het lot voelen sommige aanhangers van Hirak nu zelfs heimwee naar de tijd dat meneer Bouteflika aan de macht was.
“We waren vrijer”, zei mevrouw Bouraoui. “Ik vind het triest om dat te zeggen.”
Mevrouw Bouraoui, een gynaecoloog, kreeg in de jaren 2010 bekendheid vanwege haar uitgesproken verzet tegen het lange en ondemocratische bewind van de heer Bouteflika.
Toen in 2019 de Hirak-opstand uitbrak, werd ze al snel een gezicht van de beweging. Elke week gingen stromen demonstranten van alle achtergronden vreedzaam de straat op om een herziening te eisen van de corrupte, door het leger gesteunde regering van Algerije.
Geschokt door de zeldzame demonstraties, ontsloeg het establishment van het land de heer Bouteflika en steunde een nieuwe president, Abdelmadjid Tebboune, die werd gekozen met de belofte gehoor te geven aan de eisen van de demonstranten. Hij begon met een paar gebaren van goede wil en liet gedetineerde demonstranten vrij.
“Een van de eerste uitspraken van Tebboune was: ‘Ik steek mijn hand uit naar Hirak’,” zei mevrouw Bouraoui. “Ik geloofde hem.”
Maar, voegde ze eraan toe, “het werd alleen verlengd om ons in elkaar te slaan.”
Nadat de pandemie van het coronavirus de protesten tot stilstand had gebracht, grepen de Algerijnse veiligheidsdiensten weer in en arresteerden tientallen activisten in een kat-en-muisspel. In oktober werden volgens een Rapport van Human Rights Watch.
Mevrouw Bouraoui, die meerdere arrestaties heeft ondergaan en meerdere dagen in hechtenis heeft doorgebracht, werd in 2021 veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf wegens “het beledigen van de islam” en het beledigen van de president. Ze was bij haar ontsnapping nog niet in de gevangenis beland vanwege een lopend hoger beroep.
Uit angst voor nieuwe protesten hebben de Algerijnse autoriteiten zich specifiek gericht op individuen en groepen die banden hebben met de Hirak-opstand om ervoor te zorgen dat de beweging “voor eens en voor altijd verstikt wordt”, zei Dalia Ghanem, een Algerije-expert bij het Instituut voor Veiligheidsstudies van de Europese Unie. .
Twee weken geleden werden de Rassemblement Actions Jeunesse, een toonaangevende op jongeren gerichte mensenrechtenorganisatie, en de Mouvement Démocratique et Social, een linkse partij die 60 jaar geleden werd opgericht, verboden door de hoogste administratieve rechtbank van Algerije. Journalisten en mediaorganisaties die uitgebreid verslag deden van de opstand, zijn ook gevangengezet en gesloten.
“Ze blokkeren elke mogelijkheid van organisatie door het maatschappelijk middenveld, elke hoop op een terugkeer van Hirak”, zei Saïd Salhi, de vice-president van de Algerijnse Liga voor de Verdediging van de Mensenrechten.
De groep werd in juni ontbonden na een klacht van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Maar de heer Salhi, die in ballingschap in België leeft, zei dat de groep pas in januari hoorde over de gerechtelijke procedure, toen bijbehorende gerechtelijke documenten begon op internet te circuleren.
Mary Lawlor, de speciale rapporteur van de Verenigde Naties voor de situatie van mensenrechtenverdedigers, onlangs aan de kaak gesteld deze verboden als “daden van intimidatie, monddood maken en repressie”.
Het Algerijnse ministerie van Justitie heeft niet gereageerd op verschillende verzoeken om commentaar. Afgelopen herfst heeft Abderrachid Tabbi, de minister van Justitie van het land, verteld de Verenigde Naties dat recente vervolgingen “niets te maken hadden met vrijheid van meningsuiting”.
Geboren uit een bloedige onafhankelijkheidsoorlog van Frankrijk zes decennia geleden, werd Algerije lange tijd geregeerd door een eenpartijstelsel. Sinds het einde van de jaren tachtig is de macht in handen gebleven van een hechte groep politieke en militaire leiders, een systeem dat mevrouw Ghanem “competitief autoritarisme”, die symbolische elementen van democratie vermengt, zoals meerpartijenverkiezingen.
In 2021 heeft de regering het wetboek van strafrecht herzien en terrorismegerelateerde aanklachten uitgebreid tot mensen die de regering uitdagen met vaag gedefinieerde “ongrondwettelijke middelen”, die Deskundigen van de Verenigde Naties En mensenrechtengroepen zeggen dat ze zijn gebruikt om vreedzame activisten te vervolgen.
‘Met deze hervorming hebben ze Hirak verpletterd’, zei meneer Salhi. Hij voegde eraan toe dat beschuldigingen van terrorisme inspeelden op diepgewortelde angsten te midden van een bevolking die nog steeds getraumatiseerd is door een burgeroorlog met islamisten in de jaren negentig, waarbij tot 100.000 mensen om het leven kwamen.
De repressie kwam afgelopen najaar onder scherpe kritiek te staan bij de Verenigde Naties, toen de staat van dienst op het gebied van de mensenrechten van Algerije werd herzien.
Maar het blijft onduidelijk of de veroordeling de internationale positie van het land blijvend zal aantasten. Algerije, een van ’s werelds grootste producenten van aardgas, heeft geprofiteerd van de oorlog in Oekraïne en de daaropvolgende energiecrisis, door nieuwe partnerschappen met het Westen op te bouwen.
Een slachtoffer kan echter de relatie van het land met Frankrijk zijn, de langdurige kolonisator, waarmee een toenadering is begonnen na tientallen jaren van vijandigheid over hun moeilijke verleden.
Nadat mevrouw Bouraoui vluchtte onder Franse consulaire bescherming, het Algerijnse ministerie van Buitenlandse Zaken beschuldigd Frankrijk heeft de “illegale operatie van exfiltratie van een Algerijnse onderdaan” mogelijk gemaakt en heeft zijn ambassadeur in Parijs teruggeroepen vanwege de affaire. Om de lat hoger te leggen, publiceerde het officiële persbureau van Algerije een stelling Franse geheime diensten hekelen omdat ze op zoek waren naar “de definitieve breuk met Algerije”.
Mevr. Bouraoui zei dat ze besloot via Tunesië te vluchten nadat de redacteur van een onafhankelijk radiostation waar ze een wekelijkse show verzorgde, werd aangeklaagd voor het publiceren van artikelen die de nationale veiligheid bedreigen en in hechtenis was genomen. ‘De strop werd strakker’, zei ze.
Ze gebruikte het paspoort van haar moeder om de grens tussen Tunesië en Algerije incognito in een taxi over te steken. Ze werd een paar dagen later gearresteerd op een luchthaven in Tunis terwijl ze probeerde aan boord te gaan van een vlucht naar Frankrijk en zou vorige maand worden berecht wegens illegale binnenkomst in Tunesië. Een Tunesische rechtbank veroordeelde haar bij verstek tot drie maanden gevangenisstraf.
“De hoop op verandering was enorm tijdens Hirak in 2019”, zei mevrouw Bouraoui. “De desillusie vandaag is net zo groot.”
