Wanneer rechters beslissen over abortus

De ochtend nadat het Hooggerechtshof had aangegeven dat het restrictieve abortuswetten niet in de weg zou staan, zat ik in een hotel in Houston met een zwembad in de vorm van Texas.

Het was september 2021 en het Hooggerechtshof had net een dwingend bevel uitgevaardigd dat weigerde in te gaan op een aanvechting van het restrictieve nieuwe abortusverbod in Texas. Het oordeel van de rechtbank waarbij Roe v. Wade officieel werd vernietigd, zou pas negen maanden later komen.

Maar het besluit van september om geen beslissing te nemen – onderdeel van wat soms de ‘schaduwrol’ wordt genoemd, bestaande uit korte bevelen en weigeringen van certiorari in zaken die geen hoorzittingen of volledige schriftelijke beslissingen krijgen – maakte duidelijk dat staten wetten zouden kunnen aannemen die abortus verbieden en de rechtbank zou niet tussenbeide komen. Dat betekende dat de beperkingen van Texas van kracht zouden worden, ook al was Roe v. Wade technisch gezien nog steeds de wet van het land.

Ik herinner me dat ik dacht dat het Texas-vormige zwembad op de achtergrond toen ik de korte beslissing las, erg hardhandig leek, alsof de realiteit een beetje overboord ging om me eraan te herinneren dat dergelijke beslissingen een onmiddellijk effect hebben op het leven van mensen.

De manier waarop die verandering tot stand was gekomen – door een beslissing van aangestelde rechters van een hooggerechtshof die het gebruikelijke proces van het beoordelen van een rechtszaak omzeilde – schetste de contouren van een democratische breuk die zich voordoet in gepolariseerde landen over de hele wereld.

Deze week brachten twee andere abortuszaken, bepleit in rechtszalen op meer dan 8000 kilometer van elkaar verwijderd, deze kwetsbaarheden scherper aan het licht. In Warschau heeft een Poolse rechtbank dinsdag een vrouwenrechtenactiviste schuldig bevonden aan het verstrekken van abortuspillen – de eerste veroordeling van dat soort in Europa, en een die naar verwachting de toch al schaarse toegang tot abortus in Polen sterk zal beperken.

En in Amarillo, Texas, hoorde een federale rechter woensdag argumenten over het al dan niet uitvaardigen van een voorlopig bevel dat een landelijk verbod zou kunnen opleggen op de toegang tot mifepriston, een veelgebruikte abortuspil.

Om meer over de twee zaken te weten te komen, is de plaats om te beginnen, zoals altijd, met berichtgeving van The New York Times. Mijn collega Monica Pronczuk deed verslag van het proces vanuit Warschau, waar de beklaagde werd veroordeeld, hoewel de vrouw die de pillen kreeg, zei dat ze een natuurlijke miskraam had gekregen. Een eerder verhaal, geschreven met Katrin Bennhold over de risico’s voor vrouwen die het Poolse abortusverbod hebben gevolgd, geeft belangrijke context over wat er op het spel staat.

Het is geen toeval dat deze laatste strijd zich afspeelt in een rechtszaal. Zoals ik in 2020 schreef, had de rechtse Partij voor Recht en Rechtvaardigheid in Polen in 2016 geprobeerd nieuwe abortusbeperkingen aan te nemen, maar slaagde er niet in, maar de oppositie blokkeerde het wetsvoorstel in de wetgevende macht. Dus wendde de regering zich tot het hooggerechtshof van het land, dat vol zat met partijloyalisten. De rechtbank oordeelde dat abortus in gevallen van foetale afwijkingen ongrondwettelijk was.

Hoewel dat leidde tot de grootste publieke protesten sinds de val van het communisme, was er geen manier om die publieke woede om te zetten in bescherming van abortusrechten. Veel vrouwen vertelden me dat ze daardoor niet alleen het vertrouwen in de huidige regering hadden verloren, maar ook in de legitimiteit van het postcommunistische politieke systeem, dat diep verweven is met de katholieke kerk.

De situatie in de Verenigde Staten is, zoals het gezegde luidt, geen echo maar rijm. Mijn collega’s Pam Belluck en Alison McCann geven belangrijke context over de zaak in Texas, waarin de aanklagers de rechter hebben gevraagd de goedkeuring van de Food and Drug Administration van een van de meest voorkomende soorten abortuspillen ongedaan te maken.

De rechter heeft nog geen uitspraak gedaan. Maar de privé-rechtszaak in Texas zou kunnen leiden tot een landelijk verbod op een veel voorkomende vorm van abortus – zelfs in door de Democraten gedomineerde staten waar dergelijke beperkingen nooit door de wetgevende macht zouden komen.

Gevechten over abortusrechten in de Verenigde Staten hebben sinds de dagen van Roe v. Wade in de rechtbanken plaatsgevonden, maar ze komen vaker voor naarmate politieke polarisatie heeft geleid tot meer impasse in het Congres. Rechtszaken, in plaats van wetgevend gekibbel, zijn instrumenten geworden om het beleid te veranderen en het normale democratische proces te omzeilen.

“Als het Congres vastzit, betekent dat niet dat er geen beleidsverandering plaatsvindt. Het betekent alleen dat de locaties van die beleidswijziging verschuiven, ‘vertelde Eric Schickler, een politicoloog aan de University of California, Berkeley, die onderzoek doet naar politieke verandering in de Verenigde Staten, een paar maanden geleden.

Die verschuiving plaatst de hefbomen van het beleid in de handen van degenen die de middelen en motivatie hebben om dure rechtszaken te voeren, die de rijken en mensen met harde standpunten bevoordeelt, en pragmatische compromissen ontmoedigt. In Polen hebben activisten aan beide kanten van de abortuskwestie, waaronder de conservatieve katholieke groepering die deze week een burgerlijke partij was in de zaak en de vrouw die erin is veroordeeld, gezworen te blijven vechten.

Ondertussen zijn gewone doktoren en ziekenhuizen in Polen, uit angst voor vervolging of vervolging, terughoudend geworden om zelfs maar te proberen te profiteren van de uitzonderingen op het abortusverbod, met dodelijke gevolgen voor sommige zwangere patiënten tot gevolg. Een soortgelijk patroon speelt zich nu af in veel Amerikaanse staten met abortusverboden, aangezien ziekenhuizen en apotheken aansprakelijkheid proberen te vermijden, zelfs als dat de patiënten onder hun hoede in gevaar brengt.

Het plaatsen van rechterlijke beslissingen buiten de normale mechanismen van democratische verantwoording zou een kenmerk moeten zijn van systemen zoals de Verenigde Staten, waar de rechterlijke macht bedoeld is om de macht van gekozen functionarissen te controleren. Maar als er te veel macht naar de rechterlijke macht verschuift, kan het zich mogelijk democratische functies toe-eigenen en uiteindelijk een schaduw werpen op de legitimiteit van het systeem.

“Het Amerikaanse systeem van checks and balances, met zijn ongebruikelijke versnippering van politiek gezag, heeft lange tijd formidabele barrières opgeworpen tegen democratische terugval”, schreef Schickler in een artikel met een collega uit Berkeley, Paul Pierson. “Toch lijken veel van de stabiliserende krachten die traditioneel verbonden waren met deze instellingen tegenwoordig veel zwakker. Sterker nog, in sommige gevallen introduceren deze arrangementen nu nieuwe polariserende elementen.”

Hun analyse was beperkt tot de Verenigde Staten, waarvan de instellingen in sommige opzichten uniek zijn. Maar Polen is niet de enige andere gepolariseerde democratie die een soortgelijk patroon heeft zien spelen.

In Israël diende de rechterlijke macht jarenlang als een rem op de agenda van extreemrechtse en ultraorthodoxe partijen, waardoor veel van haar critici haar zagen als een bondgenoot van liberale politici. Nu probeert de rechtse regering de rechterlijke macht scherp in te perken, wat volgens velen de Israëlische democratie rampzalig zou verzwakken, zoals mijn collega’s Patrick Kingsley en Ronen Bergman hebben gemeld.

En in Brazilië heeft Jack Nicas, de chef van het Times-bureau daar, de groeiende bezorgdheid gevolgd over de agressieve pogingen van de opperrechter om de verkiezingen van vorig jaar te beschermen, die tot alarm hebben geleid dat zijn groeiende macht, uitgeoefend met weinig toezicht, ook een bedreiging zou kunnen vormen voor Braziliaanse democratie.